11 kwietnia 2025r., Samorząd III dzielnicy Budapesztu wraz z tamtejszym Samorządem Narodowości Polskiej przy pomniku Męczenników Katynia zorganizował spotkanie poświęcone 85. rocznicy zbrodni katyńskiej będące zarazem upamiętnieniem Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Uroczystość rozpoczęł montaż poetycko-muzyczno-taneczny w wykonaniu artystów węgierskich: Judit Wégner, Dávida Sándora, Jánosa Johana, Rolanda Jakaba i Rolanda Maticsa.
Następnie głos zabrał wiceburmistrz Óbudy Ferenc Burján, który podkreślił: „Dziś stoimy tu w cieniu jednego z najciemniejszych rozdziałów historii,by pochylić głowy przed ludźmi, którzy w służbie dla Polski oddali życie – przed Męczennikami Katyńskimi. Zebraliśmy się tu aby pamiętać. Ale to nie oznacza tylko wspominanie przeszłości – to obowiązek moralny, głoszenie prawdy o historii, a zarazem kredo : żebyśmy nigdy nie zapomnieli o niewinnych, z których tyrania i odczłowieczenie uczyniły ofiary. Masakra w Katyniu była nie tylko tragedią lecz zbrodnią, którą Związek Radziecki długo próbował przemilczeć. Zaprzeczanie, sieć kłamstw, zniekształcenie prawdy historycznej trwało przez dziesiątki lat. Zbrodnią było nie tylko zniszczenie niewinnych, ale również tłumienie prawdy. Kłamstwo to przez długie lata rzucało cień na sumienie Europy. Dziś już wiemy: prawda nie znika. Nie można na zawsze pogrzebać. Każde imię w masowych grobach, każdy stłumiony głos znów odezwie się w sercach ludzi, którzy pamiętają. A my, późniejsze pokolenia, mamy obowiązek czynić tak, by te głosy już nigdy nie zamilkły. Śmierć Męczenników Katyńskich jest jednocześnie ostrzeżeniem: wolność i prawda nie są oczywistymi wartościami. Musimy je chronić – wciąż, dzień, w dzień, nie tylko w słowach, lecz także w czynach. Obecnie, gdy wedle niektórych, jest tematem do dyskusji kto rozpoczął wojnę , a która strona jest poszkodowana, wypowiedzenie prawdy ma szczególne znaczenie!
(…) Dziś, kiedy pochylamy głowy przed pamięcią, jednocześnie wierzymy w godność człowieka, prawdę i w ideę wolności. Tę wiarę musimy przekazać swoim dzieciom, wnukom- żeby ta okropna przeszłość nigdy więcej się nie powtórzyła. Lasy katyńskie milczą. Ale my nie możemy milczeć. Uczcijmy pamięć męczenników w naszych sercach, w naszych społeczeństwach, w prawdziwych przekazach naszej historii” – powiedział Ferenc Burján wiceburmistrz Óbudy.
W imieniu Ambasady RP wystąpienie wygłosił chargé d’affaires Jacek Śladewski: „Zgromadziliśmy się tutaj w 85 rocznicę zbrodni katyńskiej, zbrodni która pochłonęła 22 tysiące istnień ludzkich, w większości oficerów Wojska Polskiego, Policji Państwowej, Straży Granicznej, Korpusu Ochrony Pogranicza i Służby Więziennej. Był to dokonana z zimna krwią egzekucja przeprowadzona przez NKWD na osobisty rozkaz Stalina. Ta data – wiosna 1940 r., i te wydarzenia – pozostają wielką traumą historyczną w historii narodu polskiego. (…)
Jesteśmy wdzięczni narodowi węgierskiemu, władzom Budapesztu, III dzielnicy i jej mieszkańcom za upamiętnienie tego wydarzenia i dbanie o to miejsce pamięci. Ten symboliczny pomnik przypomina, że pamięć historyczna jest czynnikiem łączącym Polaków i Węgrów, że mamy wspólne postrzeganie przeszłości i jednakowo oceniamy zbrodnie totalitaryzmów XX wieku. (…)
W 70 rocznicę zbrodni katyńskiej, 10 kwietnia 2010 r., polska delegacja z prezydentem Lechem Kaczyńskim na czele leciała do Smoleńska aby uczcić pamięć pomordowanych. Ten lot zakończył się tragicznie – zginęli wszyscy którzy byli wówczas na pokładzie samolotu.
Mieszkańcy Budapesztu nie zapomnieli o tamtym wydarzeniu, czego świadectwem jest umieszczona nieopodal tablica upamiętniająca Andrzeja Przewoźnika, sekretarza Generalnego Rady Pamięci Walki i Męczeństwa, który także zginął 10 kwietnia 2010 r. Dzisiaj także składamy wieniec dla uczczenia pamięci tamtych ofiar. (…)
Podczas tegorocznych obchodów Dnia Przyjaźni Polsko-Węgierskiej w Kaposvar, prezydenci Węgier i Polski raz jeszcze przypomnieli trwałe fundamenty przyjaźni obu narodów. Należy do niej wspólna pamięć historyczna. Obyśmy mogli na tych podwalinach budować dalszą historię naszej wielowiekowej przyjaźni i współpracy”. Tymi słowami zakończył swoje wystąpienie pan chargé d’affaires Jacek Śladewski.
Przy óbudańskim pomniku katyńskim obecna była rzecznik narodowości polskiej w Zgromadzeniu Narodowym Węgier dr Ewa Rónayné Słaba, konsul RP na Węgrzech Marcin Bobiński, przewodnicząca Ogólnokrajowego Samorządu Polskiego na Węgrzech Maria Felföldi, przewodnicząca Samorządu Polskiego III dzielnicy Korinna Wesolowski, panie prezes ogólnokrajowych organizacji polonijnych: Polskiego Stowarztyszenia Kulturalnego im. J.Bema Mária Dávid i Stowarzyszenia Katolików Polskich pw. św. Wojciecha Katarzyna Takácsné-Kalińska, delegacje Polsko-Węgierskiego Stowarzyszenia im. Rodziny Korompayów i Polsko-Węgierskiego Stowarzyszenia Kulturalnego z Érd, reprezentacje samorządowych instytucji polonijnych: PDK, PIBiM, OUSPiP wraz z młodzieżą, Szkoły Polskiej przy Ambasadzie RP w Budapeszcie, Samorządów Polskich III, VIII i X dzielnicy Budapesztu, organizacji politycznych i społecznych III dzielnicy Budapesztu. Uroczystość ubogacała asysta honorowa składająca się z członków Stowarzyszenia Rekontrukcji Legionu Polskiego im. H.Wysockiego.
Odbyła się uroczystość składania wieńców. Słowa modlitwy odmówił proboszcz Polskiej Parafii Personalnej na Węgrzech ks. Krzysztof Grzelak SChr. Zapalono znicze. Przywołano pamięć!
Pomnik został odsłonięty 9 kwietnia 2011 roku przez prezydentów Polski – Bronisława Komorowskiego i Węgier – Pála Schmitta, którzy posadzili też dwa dęby przyjaźni, poświęcone pamięci węgierskich ofiar Katynia: kapitana Oskara Rudolfa Kuehnela oraz kapitana Emánuela Aladára Korompaya. Monument autorstwa dwóch Węgrów – Gézy Széri-Vargi i Zoltána Széri-Vargi ma formę dużego, wykonanego z czarnego granitu sześcianu obłożonego metalowym, rdzawymi elementami z wycięciami imitującymi drzewa. W środku bryły znajduje się instalacja świetlna, pozwalająca oglądać dzieło także po zmroku. Autorzy swoje dzieło opatrzyli tytułem „Zbrodnia w lesie”.
Inicjatywa budowy pomnika wyszła ze strony węgierskiej – władz Budapesztu i III dzielnicy, a od samego początku była wspierana przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie, w szczególności przez jej ówczesnego sekretarza generalnego Andrzeja Przewoźnika oraz Ambasadę RP na Węgrzech.
Od 2017 roku w III dzielnicy Budapesztu na ścianie Gimnazjum Árpáda na Óbudzie nieopodal tablicy i pomnika katyńskiego znajduje się tablica poświęcona historykowi, sekretarzowi generalnemu Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa śp. Andrzejowi Przewoźnikowi, niestrudzonemu orędownikowi polsko-węgierskiej przyjaźni, który zginął wraz z 95 osobami w katastrofie samolotu prezydenckiego zmierzającego na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej 10 kwietnia 2010 r. Przy tablicy tej złożono kwiaty i wyrazy pamięci. Uroczystość zakończyły hymny i salwa honorowa oddana przez polskich legionistów.
Inf. Głos Polonii, fot. B.Pál
